جسمانی سازی بیماری است که در آن فرد بدون وجود علت پزشکی از نشانه‌های جسمانی مانند سر درد، دل درد و... رنج می‌برد. فردی را در نظر بگیرید که به علت التهاب روده و رفلاکس معده دو سال است که به سرکار نرفته اما آزمایش‌های او وجود هیچ گونه مشکل پزشکی را نشان نمی‌دهند. نشانه‌های جسمانی در این نوع بیماران همراه با بروز استرس و فشارهای روانی هویدا می‌شوند و آزمایش‌های پزشکی وجود هیچ گونه بیماری را نشان نمی‌دهد. اغلب گمان می‌شود این افراد تمارض می‌کنند و به همین دلیل درمان آن‌ها با دشواری همراه است. با آگاهی از دلایل و راه‌های درمان جسمانی سازی میتوانید گامی موثر برای درمان آن بردارید.
منبع: جسمانی سازی چیست | اختلالات جسمانی سازی در dsm5
جسمانی سازی چیست؟
جسمانی سازی را می‌توان نوعی مکانیزم دفاعی در نظر گرفت که در طبقه‌ی دفاع‌های نابالغ و ناسالم جای می‌گیرد. به طور کلی انسان‌ها از مکانیزم‌های دفاعی برای کنار آمدن با فشارهای روانی و کاهش آن‌ها استفاده می‌کنند. وقتی فرد تحمل سازگاری و رویارویی با محرک‌های حساسیت‌زا و تنش‌زا را ندارد، تلاش می‌کند تا با علائم جسمانی دردهای روانی‌اش را تسکین دهد؛ این وضعیت را جسمانی سازی می‌نامند. برای آشنایی با سایر مکانیزم های دفاعی کلیک کنید.
تبدیل شدن پدیده‌های روانشناختی مانند اضطراب، ترس، اندوه و... به نشانه‌های جسمانی و تمایل به بروز واکنش‌های بدنی، پیامدهایی را برای فرد به همراه دارد و او دائما از دردهای جسمانی رنج می‌برد؛ افراد مبتلا برای درمان به پزشک مراجعه می‌کنند، آزمایش می‌دهند و گاه حتی بستری می‌شوند اما در نهایت چون علت پزشکی برای بیماری‌شان وجود ندارد با روش‌های پزشکی و شیمیایی درمان نمی‌پذیرند.
برخی از علل ابتلا به جسمانی سازی
افرادی که اختلال جسمانی دارند به هنگام مواجهه با فشارهای روانی، به جای بیان احساسات خود از زبان بدن و جسم استفاده می‌کنند. شاید به این دلیل که محیط پیرامون آن‌ها به گونه‌ای بوده که اظهار سر درد یا کمر درد بیشتر از اعلام افسردگی یا اضطراب مورد توجه و حمایت قرار گرفته‌است. علت دیگر آن است که این گونه بیماران نسبت به علائم جسمانی خود حساس‌ترند و تغییرات جسمی را شدیدتر از آنچه که هستند ادراک می‌کنند. برای مثال نفخ خفیف یا تپش قلب جزئی را نشانه‌ی وجود یک مشکل بزرگ می‌دانند.
گاه نیز زمانی که توانایی برآوردن انتظارات دیگران و یا انجام مسئولیت‌ها را ندارند، دچار علائم جسمانی می‌شوند و به این ترتیب هم محبتی که به آن نیازمند هستند را دریافت می‌کنند و هم از انجام مسئولیت‌ها معاف می‌شوند. این مسائل از طریق روانکاوی حل و فصل می‌شود، برای آشنایی مقاله روانکاوی چیست را مطالعه نمایید.
الگوهای جسمانی سازی
جسمانی‌سازی به صورت‌های مختلف بروز پیدا می‌کند که برخی از الگوهای آن به شرح زیر هستند:
1. الگوی تنش عضلات مخطط
اضطراب پنهان و ناهشیاری که با فشردن دست‌ها به یکدیگر، آه کشیدن و نفس نفس زدن همراه می‌شود و افراد از آن آگاهی ندارند، الگویی برای جسمانی سازی به حساب می‌آید. افرادی که با این الگو اضطراب خود را نشان می‌دهند ممکن است دچار حملات هراس، درد قفسه سینه، سردرد، فیبروملاژیا و شکایات استخوانی عضلانی شوند. این وضعیت اغلب به درمان پاسخ نمی‌دهد و یا پاسخ‌دهی آن بسیار کند است.
2. الگوی تنش عضلات صاف
اضطراب ناهوشیار گاه به اسپاسم یا سفتی رگ‌های خونی، دستگاه گوارش، راه‌های تنفسی و مثانه منجر می‌شود و در اصطلاح می‌گویند عضلات صاف درگیر شده‌اند. اگر این وضعیت را تجربه می‌کنید ممکن است علائمی مانند میگرن، مشکلات دستگاه گوارشی، فشار خون بالا، انقباض راه‌های تنفسی و تکرر ادرار را نیز تجربه نمایید. افراد درگیر این الگو اغلب سابقه‌ی بیماری‌هایی همچون افسردگی، اختلال شخصیت، پانیک و سو مصرف مواد را داشته‌اند و یا مورد سوءاستفاده جنسی قرار گرفته‌اند.
3. جسمانی سازی و آشوب شناختی ادراکی
گاه به دنبال اضطراب و فشارهای روانی ناهوشیار عملکردهای شناختی فرد به صورت موقت مختل می‌شود و علائمی همچون دید تونلی، تاری دید، گیجی، غش کردن، مشکل در حافظه، افکار بهم ریخته و... بروز پیدا می‌کند. افرادی که به این شکل دچار جسمانی سازی می‌شوند به صورت مزمن در تمرکز کردن و حافظه مشکل دارند.
تفاوت جسمانی سازی با تبدیل
اختلال تبدیلی بیشتر با ضعف یا فلج عضلات در ماهیچه‌های ارادی بروز پیدا می‌کند. افرادی که به این اختلال دچار هستند گاه اشیاء از دستشان می‌افتد یا بر اثر از کار افتادن عضلات خود بر روی زمین می‌افتند. سابقه‌ی بیماری در این افراد نشان می‌دهد قبلا به صورت‌های خشونت‌آمیزی مورد سوءاستفاده قرار گرفته‌اند.
دفاع‌هایی که به جسمانی سازی منجر می‌شوند
افراد با جسمانی سازی در واقع به جداسازی عاطفی می‌پردازند. به طور طبیعی انسان زمانی هیجانات خود را در روان ابراز و تجربه می‌کند که اثرات آن‌ها را در بدن خود مشاهده کند. در فرآیند جداسازی عاطفه، فرد از هیجانات خود آگاه است اما اثرات آن را در بدنش تجربه نمی‌کند یا از آن‌ها آگاه نیست. برای مثال فرد می‌داند عصبانی است اما به علائم جسمانی همراه با این حس مانند افزایش ضربان قلب، برافروختگی، انرژی در عضلات و ارتباط آن‌ها با خشمش توجه نمی‌کند. این موضوع به مرور زمان منجر به جسمانی سازی می‌شود.
دفاع دیگری که منجر به جسمانی سازی می‌شود، سرکوب کردن است. به این معنا که هیجانات مستقیما اثر خود را بر بدن وارد می‌کنند اما فرد از آن‌ها آگاهی ندارد. برای مثال فرد ممکن است از شخص دیگری به شدت عصبانی شود، در این حالت آه می‌کشد و یا حتی حملات عصبی (پنیک) را تجربه می‌کند در حالی که اصلا از هیجان خشم خود خبر ندارد و متوجه احساساتش نیست.
درمان جسمانی سازی
هدف از درمان در این اختلال رفع علائم جسمانی نیست بلکه هدف ایجاد آگاهی نسبت به علائم و کمک به فرد برای مدیریت عوامل استرس‌زاست به نحوی که بتواند به شیوه‌ای سالم و مؤثر فشارهای روانی و احساسات خود را کنترل کند. اولین قدم در درمان، پذیرش علائم جسمانی است. روانپزشک و روانشناس تلاش می‌کند تا بین بروز علائم جسمانی و مشکلات و وقایع استرس‌زای زندگی فرد ارتباط برقرار کند و بیمار را به سمت صحبت در مورد مشکلات ریشه‌ای سوق دهد.
مشکلات درمان اختلال جسمانی سازی
برخی بر این باورند که این بیماران تمارض می‌کنند؛ درمانگران گاه در شناسایی روابط دقیق بین علائم جسمانی و فعال سازی سیستم‌های عصبی بدن شکست می‌خورند و در آخر اینکه روانشناسان بالینی نمی‌توانند به خوبی علائم جسمانی ناشی از اضطراب و علائمی که ناشی از دفاع‌های جسمانی سازی بوده‌اند را از هم تفکیک دهند. همه‌ی این عوامل درمان جسمانی سازی را با دشواری همراه می‌کند. برای دریافت وقت مشاوره حضوری کلیک کنید.
سؤالات متداول
1. جسمانی سازی چیست؟
جسمانی سازی نوعی واکنش و مکانیزم دفاعی است که در آن فرد در مواجهه با رویدادهای استرس‌زا به جای بیان احساسات و استفاده از زبان دچار علائم جسمانی و دردهای فیزیکی می‌شود.
2. جسمانی سازی چگونه درمان می‌شود؟
اگر مدام در ناحیه‌ی مشخصی از بدنتان احساس درد و تنش می‌کنید اما آزمایشات شما چیزی را نشان نمی‌دهد، ممکن است به اختلال جسمانی سازی دچار باشید. در این زمینه میتوانید جهت ریشه‌یابی مشکل و علل روانی از کمک روانپزشک و یا روانشناس بهره‌مند شوید. برای کسب اطلاعات در زمینه مشاوره تلفنی فردی کلیک کنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه جسمانی سازی می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق شماره 02122018502 و یا از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.