رفتار با کودک در هر دوره سنی با حساسیت‌های خاصی همراه است. بسیاری از والدین در جلسات مشاوره خانواده از نگرانی‌هایشان در مورد چگونگی رفتار با فرزند صحبت می‌کنند و در مورد روش‌های درست تربیتی سؤال می‌پرسند چرا که تربیت کودک امری ساده و راحت نیست. والدین در برابر بسیاری از رفتارهای کودک نظیر شیطنت، پرخاشگری، دروغ‌گویی و ... نمی‌دانند باید چه واکنشی از خود نشان دهند. اگر شما نیز در تربیت کودک و نحوه رفتار با او چالش‌هایی را تجربه می‌کنید، ما در این مقاله به توضیحات بیشتری در مورد روش‌های رفتار با کودکان در سنین مختلف خواهیم پرداخت. علاوه بر اینکه در مسائل خود میتوانید از مشاوره کودک نیز کمک بگیرید.
منبع: رفتار با کودک
رفتار با کودک
چگونگی رفتار با فرزندان از مسائل حیاتی هر پدر و مادری است. والدین می‌توانند از طریق مطالعه و یا مشورت با روانشناس متحصص مهارت رفتار با کودکان را کسب کنند. برای آنکه بتوانید بهترین رفتار را با کودکتان داشته باشید باید نسبت به تغییرات زیستی، شناختی، اجتماعی و روانی فرزندتان در هر دوره سنی آگاهی داشته باشید. به این ترتیب میتوانید با کسب شناخت از نیازهای کودک مناسب‌ترین شیوه رفتاری را در پیش بگیرید. در ادامه مطلب با توجه به نیازها و تغییرات کودک در ابعاد مختلف به ارائه مهمترین نکات تربیتی پرداخته‌ایم.
رفتار با کودک | تربیت کودک 2 تا 3 سال
توجه داشته باشید که همواره در کنار نیازهای جسمانی به نیازهای عاطفی کودک خود نیز اهمیت دهید. نقش مادر در تربیت فرزندان در این مراحل برجسته‌تر از دیگران است. فرزند شما در این دوره سنی از لحاظ عاطفی و هیجانی به مراقبت ویژه‌ای نیاز دارد. شاید برای شما باورنکردنی باشد اما دریافت محبت و مراقبت هیجانی از جانب والدین بر میزان ترشح هورمون رشد و یا ابتلا به اختلالات سازگاری در دوران بعدی زندگی تأثیر می‌گذارد. در نتیجه تلاش کنید تا سطح متعادلی از محبت و توجه را برای فرزندتان فراهم کنید.
مهمترین مسئله‌ای که از نظر روان شناختی در سنین 2 تا 3 سال رخ می‌دهد این است که کودک شما نیاز به استقلال پیدا می‌کند. به همین خاطر ممکن است برای انجام هر کاری مانع شما شود و بخواهد خودش آن کار را انجام دهد. لازم است تا زمانی که انجام کارها خطری برای سلامت کودک ایجاد نمی‌کند به او این فرصت را بدهید تا استقلال در انجام امور را تجربه کند. این کار شما به رشد روان شناختی و اجتماعی کودکتان کمک خواهد کرد. در حالی که مقاومت بیش از حد شما در برابر کودک در این سن ممکن است منجر به لج بازی شدید و پرخاشگری او شود یا نیاز به استقلال را در او سرکوب کند.
هم‌چنین این مسئله را در نظر بگیرید که فرزندتان هنوز به مهارت‌های حرکتی کافی دست پیدا نکرده پس ممکن است که در انجام کارها اشتباه کند. در برابر این اشتباهات تلاش کنید که صبور باشید و کودک را سرزنش یا تحقیر نکنید. ایجاد احساس تحقیر و شرمندگی می‌تواند در دوره‌های بعدی رشد کودک اختلال ایجاد کرده و به سلامت هیجانی او آسیب بزند. برای آگاهی بیشتر درباره نقش مادر در تربیت فرزندان کلیک کنید.
وقایع مهم تا قبل از 4 سالگی
در این دوره دو رویداد حساس از پوشک گرفتن و قطع استفاده از پستانک وجود دارد. این دو معمولاً تا قبل از 4 سال و در دوره 2 تا 3 سال انجام می‌شوند. متخصصان به طور کلی در مورد این دو رویداد معتقدند که نباید فشار زیادی به کودک وارد شود و قبل از انجام آنها باید تلاش کنید تا از طریق گفت و گوهای صمیمانه علت از پوشک گرفتن و از پستانک گرفتن را برای کودکتان توضیح دهید؛ بخصوص هنگامی که می‌خواهید فرزندتان را از شیر یا پستانک بگیرید باید بسیار تلاش کنید تا رابطه عاطفی صمیمانه‌تان را با او حفظ کنید چرا که نبود حمایت عاطفی می‌تواند گذر از این مرحله را برای کودک دشوار کند.
در واقع ایجاد آمادگی در کودک اصل اساسی در این دوران است که حتماً باید مورد توجه قرار بگیرد. برخی از دانشمندان نظیر فروید معتقدند فشار زیاد والدین هنگام از پوشک گرفتن کودک در روند رشدی او اختلال ایجاد می‌کند و در آینده خود را به صورت حساسیت بیش از حد به نظم و پاکیزگی و یا شلختگی و بی‌نظمی آشکار می‌کند.
رفتار با کودک | 4 تا 6 سال (سنین پیش دبستانی)
از اینجا باید به رشد شناختی کودک توجه شود. در این دوران بازی کردن برای کودکان بسیار اهمیت دارد. در واقع بازی به رشد شناختی، اجتماعی و روانی کودک کمک بسیاری می‌کند. برای آموزش مفاهیم اخلاقی، رشد زبان و بهبود مهارت‌های اجتماعی میتوانید از بازی کردن کمک بگیرید. در این دوران کودکان خلاق‌تر می‌شوند و دست به ابتکار عمل‌های بیشتری می‌زنند. به همین جهت شما در این سنین میتوانید به میزان بسیار زیادی بر پرورش تفکر خلاق در فرزندتان تأثیر بگذارید. انجام فعالیت‌های هنری نظیر نقاشی همراه با کودک کمک بسیاری در این زمینه به شما خواهد کرد. هم‌چنین با رشد هوش هیجانی در سنین 3 تا 6 سال، دلبندتان به فهم بیشتری از احساسات دیگران می‌رسد. برای آشنایی بیشتر با رشد شناختی کودک کلیک کنید.
این امر به پرورش و افزایش مسئولیت‌پذیری در او کمک بسیاری خواهد کرد. البته توجه داشته باشید که برای ایجاد و تقویت مسئولیت‌پذیری در فرزندتان هرگز او را به خاطر اشتباهاتش سرزنش نکنید. بلکه تنها میتوانید به او نشان دهید که رفتارش چه تأثیری بر دیگران می‌گذارد. سرزنش و شرمنده کردن کودک منجر به ایجاد احساس گناه زیادی در او می‌شود که می‌تواند در آینده نیز بر سلامت روان فرد تأثیر منفی بگذارد.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد نحوه برخورد با اشتباهات کودک کلیک کنید.
رفتار با فرزند | 7 تا 11 سال
به مدرسه رفتن معمولاً کودک و والدین او را وارد دنیای جدیدی می‌کند. در این زمان فرزند شما با ارزش‌های اجتماعی روبه‌رو می‌شود و باید بتواند توانایی‌های لازم را برای خوب عمل کردن در جمع به دست بیاورد. عزت نفس او در حال شکل‌گیری است و نحوه رفتار شما در جمع با او بسیار می‌تواند بر روحیه او تأثیر گذار باشد.
در حقیقت اگر والدین رفتارهایی نظیر مقایسه کردن کودک با سایر همسالان، سرزنش کردن و تحقیر کودک را پیش بگیرند نه تنها باعث پیشرفت او در مدرسه و دنیای اجتماعی نمی‌شوند، بلکه احساس بی‌کفایتی را در کودک پرورش خواهند داد. این احساس بی‌کفایتی همراه با عزت‌نفس پایین ورود به دنیای نوجوانی را برای فرزندتان بسیار دشوار خواهد کرد. هم‌چنین در دوران بعدی زندگی نیز او را با افزایش خطر ابتلا به اختلالاتی نظیر فوبیای اجتماعی رو به رو خواهد کرد. رفتار درست با کودکان آنقدر مهم است که بهتر است از همه منابع دارای صلاحیت تخصصی کمک بگیرید.
رفتار با کودک | نکات کلی برای تربیت کودک
علاوه بر نکات اختصاصی که در هر مرحله سنی باید به آنها توجه کنید در نظر گرفتن برخی توصیه‌های عمومی برای رفتار با کودکان در همه سنین اهمیت دارد. از جمله مهمترین آنها می‌توان به موارد زیر اشاره کرد.
1- به جای تنبیه به تشویق و تقویت توجه کنید
روانشناسان کودک بر این باورند که در تربیت و شکل دهی رفتارهای کودک هیچ چیز به اندازه تشویق و تقویت رفتارهای صحیح تاثیرگذار نخواهد بود. شما برای اینکه یک رفتار را تقویت کنید لازم نیست حتما برای فرزندتان جایزه بخرید گاهی اوقات یک در آغوش کشیدن ساده، لبخند زدن و گفتن جملاتی نظیر آفرین می‌توانند تاثیرات شگفت انگیزی داشته باشند. علت تاکید روانشناسان روی تقویت رفتار این است که در این جا شما به کودک می آموزید که شیوه صحیح رفتار کردن چیست. اما در تنبیه فرزندتان فقط در مورد اینکه چه کاری را نباید انجام دهد اطلاعات دریافت می‌کند و در مقابل گزینه جایگزین را فرانمی‌گیرد.
2- با کودکان گفت‌وگو کنید
بسیار اهمیت دارد که زمان‌هایی را برای حرف زدن با کودک اختصاص دهید و به فرزندتان نشان دهید برای گفته هایش ارزش قائل هستید. در زمان گفت و گو با کودک به او فرصت دهید تا آزادانه افکار و احساساتش را با شما در میان بگذارد. این کار از بروز بسیاری از نگرانی‌ها و اضطراب‌های مرتبط با دوران کودکی پیشگیری می‌کند.
بچه‌ها در سنین ابتدایی درک کمی از مقتضیات محیط دارند. در نتیجه واقع بینی پایین تری دارند و ممکن است از شما درخواست‌های نامعقولی داشته باشند. در این شرایط لازم است که روش‌های صحیح نه گفتن به کودک را بیاموزید و بتوانید به درستی با فرزندتان مخالفت نمایید. تلاش برای توضیح رفتارتان به زبان کودکانه، استفاده از لحن و کلمات مناسب و ایجاد حق انتخاب‌های دیگر برای فرزندتان از جمله روش‌هایی است که در این زمینه می‌تواند به شما کمک نماید.
برای اطلاع بیشتر در مورد نه گفتن به کودک کلیک کنید.
3- اقتدار و صمیمیت را در کنار هم داشته باشید
برای رفتار با کودک بسیار اهمیت دارد که بتوانید صمیمیت و اقتدار را با یکدیگر ادغام کرده و هیچ کدام را قربانی دیگری نکنید. برای مثال برخی پدر و مادرها به خاطر اینکه می‌خواهند دوست و یار فرزند خود باشند از اقتدار خود کم می‌کنند و همین امر باعث می‌شود کودک اصول خودانضباطی را یاد نگیرد. در این شرایط بروز مشکلاتی نظیر لوس شدن فرزندان، بروز رفتارهایی نظیر گریه های بی دلیل و شکل گیری توقعات بیش از حد از والدین اجتناب ناپذیر هستند.
در مقابل برخی والدین برای ایجاد انضباط کافی روش مستبدانه‌ای را در پیش می‌گیرند و نمی‌توانند هم زمان رابطه‌ای صمیمانه با فرزند خود داشته باشند. این شرایط نیز نیاز به آزادی فرزندان را مختل کرده و می‌تواند زمینه ساز بروز اضطراب‌های گوناگون یا کاهش اعتماد به نفس شود. در نتیجه بسیار اهمیت دارد که بتوانید به نوعی تعادل در این دو جنبه دست پیدا کنید و در کنار اینکه یک دوست صمیمی برای فرزند خود هستید همواره نقش یک راهنما را نیز برای او داشته باشید. برای آگاهی بیشتر در مورد نحوه برخورد با گریه کودک کلیک کنید.
4- الگوی مناسبی باشید
توجه داشته باشید که فرزندان شما در دوران کودکی بیش از هرچیزی از طریق مشاهده کردن و الگوسازی، اصول رفتاری را یاد می‌گیرند. در نتیجه اگر می‌خواهید ویژگی خاصی را در آنها پرورش دهید پیش از هرچیز تلاش کنید خودتان آن را رعایت کنید. برای مثال اگر می‌خواهید کودک به راستگویی پایبند باشد لازم است خودتان در رابطه با او تمرین صداقت کنید. هیچ چیز به اندازه داشتن الگوی سالم نمی‌تواند رفتار فرزندتان را تحت تاثیر قرار دهد. گاهی والدین مجبور هستند برای کودک خود پرستار بگیرند. از آنجایی که کودکان رفتار پرستار خود را الگو قرار می‌دهند باید توجه داشته باشید که چه کسی را برای این امر انتخاب می‌کنید. برای اطلاع بیشتر درباره پرستار کودک کلیک کنید.
5- مسئولیت پذیری را از همان ابتدای کودکی آموزش دهید
لازم است به فرزندتان نشان دهید که هرکس در برابر رفتارهای خود مسئول است و به همین خاطر همه ما وظیفه داریم برخوردهای درستی را از خود نشان دهیم. این گفته ها به کودک می‌آموزد که در تعاملات گوناگون دیگران را نیز در نظر بگیرد و بدرفتاری کم تری از خود نشان دهد.
برای آشنایی بیشتر درباره رفتار با کودک بی ادب کلیک کنید.
سوالات متداول
- علت لجبازی کودکان در 3 سالگی چیست؟
کودکان در سنین 3 سالگی نوعی نیاز به استقلال را در درون خود پرورش می دهند. آنها می‌خواهند جهان پیرامون را کشف کنند و خودشان کنترل برخی امور را در دست بگیرند. در این شرایط برخی والدین به دلایل مختلفی نظیر نگرانی ممکن است نتوانند به فرزندشان اجازه دهند که حتی کارهای بسیار ساده را نیز خودش انجام دهد. این مسئله می‌تواند به لجبازی و مقاومت بیش از حد در کودک منجر شود. هم چنین عوامل دیگری نظیر تسلیم شدن در برابر خواسته‌های کودک زمانی که او گریه یا جیغ و فریاد می‌کند می‌تواند به شکل گیری لجبازی بیانجامد. برای بررسی بیشتر این موضوع میتوانید با یک روانشناس کودک مشورت نمایید.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد برخورد با کودکان لجباز کلیک کنید.
- با کودکی که بسیار پرخور است و در برابر خوردن غذاهای سالم مقاومت می‌کند باید چگونه رفتار کنیم؟
بسیار اهمیت دارد که از طریق تشویق و تقویت او را به سمت غذاهای سالم بکشانید. رفتارهایی نظیر منع کردن، سرزنش کردن یا برچسب زدن به کودک باعث مقاومت هرچه بیشتر در او خواهد شد. در نتیجه بیشتر به رفتارهای درست تمرکز کنید و تلاش کنید بیش از هرچیز به آنها بپردازید. کمک گرفتن همزمان از مشاور تغذیه و روانشناس کودک نیز می‌تواند تا حد زیادی در این زمینه به شما کمک کند.
برای کسب اطلاعات بیشتر در مورد برخورد با کودکان چاق کلیک کنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه رفتار با فرزند می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق شماره 02122018502 و یا از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.
منبع: رفتار با کودک