طرحواره ایثار معمولاً باعث ایجاد رفتارهایی در فرد می‌شود که شاید بیشتر با نام نوع‌دوستی و فداکاری شناخته شوند. افراد درگیر با این طرحواره خود را به‌طور کامل فدای دیگران می‌کنند و از بسیاری خواسته‌ها و نیازهای خود به خاطر دیگران می‌گذرند. بااین‌حال افراد دارای طرحواره ایثار معمولاً از دیگران توقع دارند که در شرایط مشابه محبت‌های آن‌ها را جبران کنند اما هنگامی‌که در موقعیت‌های مشابه از جانب دیگران رفتارهای فداکارانه نمی‌بینند معمولاً دچار خشم شده و به همین خاطر روابط اجتماعی آن‌ها کیفیت لازم را نخواهد داشت. با توجه به اینکه طرحواره ایثار می‌تواند زندگی فرد را تحت تأثیر قرار دهد و او را به لحاظ روحی در شرایط نامناسبی قرار دهد، بهتر است درصورتی‌که نشانه‌های این طرحواره را در خود یا هر فرد دیگری می‌بینید با یک روانشناس در این زمینه مشورت نمایید. برای دریافت مشاوره حضوری کلیک کنید.
منبع: راه های درمان و تغییر طرحواره ایثار
طرحواره چیست؟
همه انسان‌ها از زمان کودکی تلاش می‌کنند تا با تفسیر تجربیات روزمره زندگی چهارچوب‌ها و قواعدی را برای زندگی اجتماعی در ذهن خود درنظر بگیرند. برای مثال هنگامی‌که کودک صرفاً در شرایطی که یک کار را کامل و بدون عیب و نقص انجام دهد و سپس تشویق شود، به‌تدریج به این باور می‌رسد که برای احساس ارزشمندی و دریافت تأیید و محبت دیگران باید در بهترین حالت خود قرار داشته باشد. این باورها یا اصولی که ما از سنین کودکی و بر اساس زندگی در جهان اجتماعی به دست می‌آوریم طرحواره نامیده می‌شوند. بعضی از این طرحوارهها می‌توانند مشکلاتی را در جریان زندگی فرد ایجاد کنند و به همین خاطر باید برای از بین بردن یا تعدیل آن‌ها تلاش کرد. روانشناسان تاکنون 18 مورد از این طرحوارهها را شناسایی کرده‌اند که یکی از مهم‌ترین آن‌ها طرحواره ایثار است.
طرحواره ایثار
طرحواره ایثار یکی از انواع طرح‌واره‌های منفی است که می‌تواند مشکلات بسیاری را در زندگی فرد ایجاد نماید. به‌طورکلی این طرحواره را به‌صورت مسئولیت‌پذیری و فداکاری بیش‌ازحد برای دیگران می‌شناسیم. افرادی که طرحواره ایثار در آن‌ها فعال است معمولاً قسمت عمده وقت خود را به دیگران اختصاص می‌دهند و توانایی مخالفت کردن با خواسته‌های آن‌ها را ندارند. هنگامی‌که فرد در مقابل مشکلات یا درخواست‌های دیگران اقدامی انجام نمی‌دهد دچار احساس گناه شده و خود را به‌عنوان شخصی خودخواه می‌شناسد.
اگرچه اطرافیان معمولاً طرحواره ایثار را در فرد تقویت می‌کنند و با دادن بازخوردهای مثبت وی را به ادامه این رفتار تشویق می‌کنند اما بااین‌حال صاحبان این طرحواره معمولاً احساس خوشایندی از فعالیت‌های خود ندارند. آن‌ها از اینکه وقتی برای رسیدگی به خود ندارند یا ناتوانی که از نه گفتن به دیگران داشته‌اند احساس ناراحتی می‌کنند و درعین‌حال توقع دارند در شرایطی که دچار مشکل می‌شوند دیگران به همین میزان فداکارانه با آن‌ها رفتار کنند. این درحالیست که اطرافیان معمولاً چنین رفتاری با وی نخواهند داشت و این موضوع آن‌ها را دچار خشم و ناراحتی خواهد کرد. بی‌توجهی دیگران و تلاشی که برای حل مشکلات وی انجام نمی‌دهند در برخی مواقع باعث از بین رفتن روابط شده و یا کیفیت ارتباطات آن‌ها را دستخوش تغییر می‌کند.
تفاوت طرحواره ایثار با فداکاری
بسیاری از افرادی که دچار طرحواره ایثار هستند و همین‌طور اطرافیان آن‌ها، این افراد را به‌عنوان اشخاصی فداکار و نوع‌دوست می‌شناسند بااین‌حال میان رفتارهای فداکارانه و رفتارهایی که به دلیل فعالیت این طرحواره ایجاد می‌شوند تفاوت بسیاری وجود دارد. افراد فداکار معمولاً از روی یک انتخاب ارادی سعی می‌کنند در برخی شرایط به دیگران کمک کنند. آن‌ها پیش از هر اقدامی راجع به وضعیت موجود به‌خوبی فکر می‌کنند و در شرایطی که احساس کنند تمایلی برای کمک به دیگران دارند فعالیت خواهند کرد. این افراد اگر در یک زمان خاص احساس کنند تمایلی برای کمک به دیگران ندارند به‌راحتی می‌توانند با این درخواست‌ها مخالفت کرده و دچار عذاب وجدان نیز نخواهند شد.
برخلاف افراد فداکار، اشخاصی که به دلیل طرحواره ایثار به دیگران کمک می‌کنند معمولاً یک اجبار درونی را برای کمک به دیگران و انجام خواسته‌های آن‌ها در خود احساس می‌کنند. این افراد هرگز نمی‌توانند در مقابل خواسته‌های دیگران چیزی را بررسی کرده و غیر از قبول همکاری پاسخ دیگری بدهند. در شرایطی که فرد درخواست کمک دیگران را رد می‌کند، دچار عذاب وجدان شده و خود را به‌عنوان فردی خودخواه می‌شناسد.
دلایل ایجاد طرحواره ایثار
افراد درگیر با این طرحواره معمولاً در عمق شخصیت خود به‌شدت احساس بی‌ارزشی می‌کنند و این موضوع آن‌ها را به سمت کمک به دیگران سوق می‌دهد. زیرا این تنها حالتی است که باعث می‌شود آن‌ها احساس ارزشمندی داشته باشند. بااین‌حال سؤالی که باید به آن پاسخ داد این است که چه دلایلی باعث ایجاد این تصور در فرد شده است؟
همان‌طور که گفته شد طرحوارهها بر اساس تجربیات کودکی و شرایطی که فرد در زندگی تجربه کرده شکل می‌گیرند. به همین خاطر برای پیدا کردن دلیل ایجاد طرحواره ایثار باید به تجربیات کودکی هر فرد نگاه کرد. افرادی که در سنین پایین به دلیل بیماری، فوت، مشکلات اقتصادی یا هر دلیل دیگری مجبور می‌شوند تا بخشی از مسئولیت‌های بزرگ‌ترها را به عهده بگیرند، معمولاً در بزرگ‌سالی دچار طرحواره ایثار می‌شوند. این افراد از کودکی خود را به شکل فردی می‌شناسند که باید از خواسته‌های خود برای رفاه دیگران بگذرد.
همچنین در شرایطی که کودک مورد توجه و محبت والدین قرار نگیرد یا محبت به او مشروط باشد، به‌تدریج این باور در وی شکل می‌گیرد که نیازها و خواسته‌های او اهمیتی ندارند و دیگران تنها در شرایطی به او توجه می‌کنند که به خواسته‌های آن‌ها توجه داشته باشد. به همین خاطر معمولاً توصیه می‌شود والدین در ارتباط با تربیت فرزند خود از یک روانشناس کودک کمک بگیرند. زیرا تمامی رفتارهای مثبت و منفی می‌تواند در شخصیت آینده کودک تأثیر داشته باشد.
پیامدهای منفی طرحواره ایثار
در این قسمت به این سؤال پاسخ خواهیم داد که چرا باید با طرحواره ایثار در فرد مبارزه کرد؟ به‌طورکلی وجود این شیوه از رفتار در شخصیت فرد می‌تواند مشکلاتی را برای وی ایجاد نماید. اشخاصی که با این طرحواره درگیر هستند معمولاً زمان کمی برای توجه به خود و رسیدگی به نیازها و علایق شخصی‌شان دارند و این موضوع کیفیت زندگی آن‌ها را تحت تأثیر قرار می‌دهد. این افراد در بسیاری از مواقع برنامه‌ها و فعالیت‌های خود را به خاطر دیگران نیمه‌تمام رها می‌کنند.
از سوی دیگر یکی از مشکلاتی که برای این دسته از اشخاص پیش می‌آید این است که آن‌ها وقتی می‌بینند دیگران متوجه فداکاری‌هایشان نشده‌اند، به‌اندازه کافی تشکر نکرده‌اند و یا در شرایط مشابه او را تنها گذاشته‌اند به‌شدت ناراحت شده و حتی ممکن است ارتباط خود را قطع کنند. تمامی این مسائل در کنار احساس نارضایتی خود فرد از این خصلت باعث می‌شود تا مسئله درمان این طرحواره منفی یکی از موضوعاتی باشد که باید توجه جدی به آن داشت. اگر احساس می‌کنید شما یا یکی از اطرافیانتان دچار این مشکل شده، بهتر است با یک روانشناس در این زمینه مشورت نمایید. برای کسب اطلاعات در زمینه روان درمانی کلیک کنید.
مبارزه با طرحواره ایثار
با توجه به اینکه طرحوارهها یکی از عمیق‌ترین بخش‌هایش شخصیتی هر فرد هستند و تمامی باورها و افکار فرد براساس آن‌ها شکل می‌گیرد، کنار گذاشتنشان موضوع چندان راحتی نیست. بسیاری از افرادی که رفتارهای مرتبط با طرحواره ایثار را از خود نشان می‌دهند بارها و در تجربیات مختلف زندگی‌شان تصمیم گرفته‌اند تا شیوه ارتباط خود با دیگران را تغییر دهند اما دیر یا زود متوجه می‌شوند که با قرار گرفتن در محیط، توانایی تغییر رفتار خود را ندارند. به همین خاطر بهتر است برای تغییر این طرحوارهها از یک روانشناس متخصص کمک بگیرید.
درمان طرحواره ایثار
طرحواره درمانی یکی از درمان‌هایی است که در سال‌های اخیر گسترش بسیاری پیدا کرده است. هدف اصلی در این روش پیدا کردن طرح‌واره‌های معیوب و تلاش برای برطرف کردن آن‌هاست. به‌طورکلی اولین قدم در درمان طرحواره ایثار این است که درمانگر تلاش می‌کند این باور را در فرد ایجاد نماید که او بیش از هرکس در قبال خود مسئول است. همچنین پیامد توجه بی‌حدوحصر به دیگران برای فرد نمایش داده می‌شود و درمانگر سعی می‌کند با جلب توجه فرد به مشکلاتی که برای وی ایجاد شده، این تصور اشتباه که کمک کردن به دیگران باعث احساس آرامش و رضایت در فرد شده یا دوستی‌های باارزشی را برای او به همراه داشته از بین ببرد.
طرحواره ایثار باعث شکل‌گیری خطاهای فکری و باورهای اشتباهی در فرد خواهد شد. برای مثال آن‌ها تصور می‌کنند برای اینکه خودشان یا دیگران آن‌ها را فردی خوب و دوست‌داشتنی بدانند همواره باید در خدمت دیگران باشند. و یا این تصور که دیگران بدون کمک آن‌ها نخواهند توانست مشکلاتشان را حل کنند یکی دیگر از اشتباهات رایج افراد دارای طرحواره ایثار است. در طی جلسات درمانی به فرد کمک می‌شود تا این افکار اشتباه را شناسایی کرده و آن‌ها را با افکار مناسب‌تری جایگزین نماید.
گاهی اوقات باید برای برخی از افراد درگیر با طرحواره ایثار از آموزش‌های رفتاری استفاده کرد. برای مثال آموزش توانایی مخالفت کردن با درخواست دیگران و یا بیان نیازها و خواسته‌ها در یک رابطه ازجمله مسائلی هستند که این افراد در آن‌ها ضعف داشته و نیاز به کمک دارند. برای کسب اطلاعات در زمینه طرحواره درمانی کلیک کنید.
سؤالات متداول
1.طرحواره ایثار چیست؟
طرحواره ایثار باوری است که باعث می‌شود فرد بیش‌ازحد به دنبال کمک کردن به دیگران و حل مشکلات آن‌ها باشد. افراد دارای این طرحواره معمولاً برنامه‌های خود را نسبت به دیگران در مرحله دوم اهمیت قرار می‌دهند.
2.چه دلایلی برای ایجاد طرحواره ایثار وجود دارد؟
تجربیات کودکی به‌خصوص این موضوع که کودک مجبور باشد به دلیل بیماری یا فوت یکی از والدین بخشی از وظایف آن‌ها را بر عهده بگیرد در ایجاد این طرحواره اثر دارند.
3.برای برطرف شدن طرحواره ایثار باید چه کار کرد؟
اگر نشانه‌های این طرحواره را در خود می‌بینید بهتر است با یک متخصص روانشناس در این زمینه مشورت کنید. روانشناسان در تغییر سبک فکری و همین‌طور یادگیری رفتارهای جدید به شما کمک خواهند کرد. برای کسب اطلاعات در زمینه مشاوره تلفنی کلیک کنید.
برای دریافت مشاوره در زمینه طرحواره ایثار می توانید با مشاوران مرکز مشاوره روانشناسی حامی هنر زندگی از طریق شماره 02122018502 و یا از طریق تلفن ثابت از کل کشور با شماره 9099075228 و از تهران با شماره 9092305265 تماس بگیرید.